Wandelen

De depressieve patiënt weigerde mee te gaan wandelen, hij gaf als reden bang te zijn dat zijn schoenen dan te veel zouden slijten. Beweging was toch echt van belang bij deze patiënt, die dus ook aan armoedewaan leek te lijden. Ik deed mijn schoenen uit en bood ze hem aan.
Opeens verscheen er een glimlach op zijn gezicht, hij stond op en zei: “Kom, we gaan”.

Verpleegkunde en presentie

De verpleegkunde is het spoor bijster. Bedrijfsmatig werken, werken volgens richtlijnen en protocollen, verantwoording…. Op zichzelf wellicht nuttig, maar volledig doorgeslagen. Veelal verergert verpleegkundige interventie de situatie van de zorgontvangers. Verpleegkundigen dreigen te vergeten waar het werkelijk om gaat. Maar het kan veel beter. Dit beweren prof. Andries Baart en prof. Mieke Grypdonck in hun boek Verpleegkunde en Presentie.

Wat gaat er mis in de verpleegkunde? Met alle professionalisering is de hartelijke aandachtigheid uit het werk verdwenen. Verpleegkundigen redeneren teveel vanuit hun eigen kaders en methodieken, en leggen de zorgontvangers hun agenda en ritme op. Verpleegkundigen zijn teveel gericht op de ziekte, in plaats van de zieke. Zij willen vanuit hun eigen kaders oplossingen aanbieden en wenden zich af van het lijden van de zorgontvanger. Zij verschuilen zich achter richtlijnen en protocollen en troosten zichzelf met de illusie dat ze belangrijke doelen behalen, zonder dat ze echt iets wezenlijks betekenen voor de zorgontvangers.

Hoe moet het dan wel? Volgens Baart en Grypdonck dienen verpleegkundigen in hun werk present te zijn. Zij dienen aandachtig aanwezig te zijn bij de zorgontvanger en aan te sluiten bij zijn of haar leefwereld. In het ritme, de taal, en de omgeving van die zorgontvanger. De verpleegkundige moet een verbinding aan gaan met de zorgontvanger en als het ware leren kijken met zijn of haar ogen. Ongehaast. Zodat de zorgontvanger echt gezien wordt. Pas van daaruit kan de verpleegkundige bekijken of en wat er gedaan kan worden. De verpleegkundige dient ook trouw en aandachtig aanwezig te blijven als het lijden van de zorgontvanger onoplosbaar is of lijkt.

Is presentie beoefenen niet gewoon een beetje aandacht schenken? In de praktijk willen veel verpleegkundigen wel op een presentie-achtige manier werken, maar dat is niet eenvoudig. De presentiebenadering vraagt van verpleegkundigen om ongehaast present te zijn, ondanks alle druk. Ook is flexibiliteit vereist, de verpleegkundige moet (bewust) van protocollen en richtlijnen af kunnen wijken als de situatie daarom vraagt. De verpleegkundige moet aan kunnen sluiten bij de leefwereld van de zorgontvanger en aanwezig kunnen blijven bij diens lijden. De verpleegkundige dient zich bewust te zijn van zijn of haar eigen weerstanden en vooroordelen, en moet zijn of haar gevoel soms tussen haakjes kunnen zetten.

Kan dat wel, werken vanuit de presentiebenadering? Het werken volgens de presentiebenadering strookt soms niet met professionele opvattingen (‘professionele distantie’), en met de voorwaarden waaronder het werk gedaan moet worden (het past niet in vormen van verantwoording, er is geen tijd voor, het heeft geen status). Doodzonde, aldus Baart en Grypdonck. Hoewel de presentiebenadering niet in elke setting op dezelfde manier en in dezelfde mate toegepast kan worden, kan de benadering in veel situaties van grote betekenis zijn. Dit wordt vooral duidelijk in de vele aansprekende voorbeelden in “Verpleegkunde en presentie”. De meeste voorbeelden gaan niet direct over de psychiatrie, maar ook deze zijn leerzaam en boeiend voor verpleegkundigen in de psychiatrie.

Boek: Andries Baart en Mieke Grypdonck: Verpleegkunde en presentie, Uitgeverij Lemma, Den Haag 2008.

Meer lezen over de presentiebenadering? zie: www.presentie.nl

Dwang in de ambulante ggz

Het Landelijk PLatform GGz en de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie organiseren gezamenlijk het congres Dwang voorbij de voordeur? Cliënten, naastbetrokkenen en psychiaters discussiëren met elkaar over zorg en ondersteuning in de ambulante setting. Hoe kunnen ggz-cliënten zo goed mogelijk ambulant worden begeleid zodat dwang kan worden voorkomen?

Aanleiding tot de discussie is het wetsvoorstel Wet Verplichte GGZ die de huidige BOPZ (Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen) mogelijk gaat vervangen. Als de wet wordt aangenomen kunnen dwangmaatregelen overal worden toegepast en niet alleen na (gedwongen) opname in een ggz-instelling.

Stage lopen in de tbs

Op de individuele behandelafdeling van een tbs-kliniek loop ik naar de deur van een patiënt. Ze heeft gebeld en ik ga kijken wat haar vraag is. Ik klop op de deur en wanneer zij aangeeft dat het kan doe ik het gordijntje opzij en kijk door het raampje. Ik controleer of ik haar zie en of ze voldoende afstand tot de deur heeft. Zo zijn de regels namelijk. En deze regels zorgen voor de veiligheid van mij en mijn collega’s. Ik doe de deur open en vraag haar of ik haar ergens mee kan helpen. Ze zegt dat ik God niet ben en dat dat te zien is ook! Ik bedank haar lichtelijk sarcastisch en vertel haar dat ze daarvoor niet hoeft te bellen.

Stage lopen in een tbs-kliniek. Vertel het een willekeurige Nederlander en hij of zij zal overlopen van de vooroordelen, maar het vooral ongelooflijk knap van je vinden. De afgelopen twintig weken heb ik het mogen ervaren. Soms is het moeilijk, soms is het zwaar, maar het is vooral ontzettend leerzaam. Door de moeilijke patiëntencategorie neemt je groei elke week in proportie toe en kom je telkens voor nieuwe uitdagingen te staan. Het maakt je volwassener, niet alleen als verpleegkundig beroepsbeoefenaar, maar ook als mens. Zoals het voorbeeld hierboven illustreert is stagelopen in een tbs-kliniek ook ontzettend leuk. In de kroeg of op verjaardagen zul je merken dat iedereen aan je lippen hangt wanneer je vertelt over de mooie en zo nu en dan bizarre gebeurtenissen in de kliniek.

Maar dan het meest heikele punt: is stagelopen in de tbs eng of gevaarlijk? Uiteraard is er weleens een tbs-er geïrriteerd of boos omdat er iets niet gaat zoals hij of zij wil. De regels, afspraken en collega’s zorgen er echter voor dat het zelden escaleert. Toen ik een ervaren collega ernaar vroeg antwoordde hij: ‘Ik heb in een heleboel psychiatrische instellingen gewerkt, maar ik heb me nergens zo veilig gevoeld als hier.’ En daar kon hij volgens mij wel eens gelijk in hebben.